...και πίσω απ' τις Βαράσοβες και πίσω απ' τους Ζυγούς
τα μάτια μου τετράψηλες κορφές τα μαγνητίζουν
και πέρα απ' τα βαλτόνερα που με λαγοκοιμίζουν
τι πολιτείες , τι θάλασσες , που δεν τις βάζει ο νους...
Κωστής Παλαμάς
ΚΟΥΛΙΑ
στην αναφορά μας για το παλιό Μποχωρίτικο αρχοντικό που είναι σήμα κατατεθέν του χωριού μας και αντικείμενο προσέλκυσης και ενδιαφέροντος πολλών επισκεπτών στο χωριό μας , θαρρώ πως η μελέτη - παρουσίαση της επίτιμου Προέδρου Αρχαιολογικής & Ιστορικής Εταιρείας Δυτικής Ελλάδος , καθηγήτρια και συγγραφέας Κα Αλεξανδροπούλου Σπυριδούλα , η οποία εθήτευσε και ως η πρώτη Γυμνασιάρχης στο γυμνάσιο Ευηνοχωρίου , θα μας δώσει πολλές γνώσεις στο θέμα αυτό...
Στο νομό μας σώζονται ακόμη , σε μικρή ή μεγάλη ερειπιώδη
κατάσταση , μερικά οικοδομήματα φρουριακού χαρακτήρα , που κτίσθηκαν σε εποχές
ανασφάλειας , για λόγους αμυντικούς.
Το μόνο διατηρημένο και γι’ αυτό ακόμη κατοικήσιμο , είναι η
λεγόμενη ¨Κούλια¨ φρουριακού τύπου κατοικία , στο Ευηνοχώρι.
Η λέξη ¨κούλια¨ εμφανίζεται στην Τουρκοκρατία και απαντάται
σε άλλα μέρη ως ¨κουλές-γουλές¨ , προέρχεται απ’ την Τουρκική λέξη “KULE” , που σημαίνει πύργος ,
φρούριο και αποτελεί την ονομασία που φέρουν αυτά τα πυργόσπιτα της
Τουρκοκρατίας.
Οικοδομές φρουριακού χαρακτήρα κτίσθηκαν και κατά τους
Βυζαντινούς χρόνους , καλούμενα τότε ¨πύργοι¨.
Στην περιοχή μας απ’ αυτή την εποχή υπάρχει ο βυζαντινός
πύργος της Κατοχής 14ου αιώνος , η ¨κούλια της κυρα-Βασιλικής¨ στο
Αιτωλικό , η ¨κούλια των Γριβαίων¨ στο Ξηρόμερο κλπ.
Όπως και για τους πύργους των βυζαντινών χρόνων , οι ίδιες
συνθήκες στην τουρκοκρατία υπαγόρευσαν την κατασκευή μεγάλων οχυρωμένων
κατοικιών , που ονομαζόντουσαν ¨κούλιες¨. Ιδιοκτήτες τους φερόντουσαν Τούρκοι
αλλά και Έλληνες.
Η χρήση για τους Τούρκους αφορούσε την εξυπηρέτηση τοπικών
διοικητικών ή στρατιωτικών αναγκών , αλλά υπήρξαν και κούλιες που ανήκαν σε
ιδιώτες , ισχυρούς και πλούσιους Τούρκους τσιφλικάδες.
Την ίδια εποχή κούλιες έκτιζαν οι κλεφταρματωλοί της
τουρκοκρατίας , αλλά και κατά την επανάσταση φαίνεται πως σε πολλά σχετικώς
γερά σπίτια προστέθηκαν κούλιες , για λόγους άμυνας και ασφάλειας.
Για το τριώροφο επιβλητικό κτίριο , την Μποχωρίτικη Κούλια ,
υπάρχει ακόμη ανοικτό το πρόβλημα της ιστορικότητάς της , ο χρόνος κατασκευής
της και η παλαιότερη χρήση της.
Τον φρουριακό – αμυντικό χαρακτήρα του κτιρίου εξασφαλίζει :
Α) τοίχοι λιθόκτιστοι , στερεοί , παχείς και επιμελώς
κτισμένοι
Β) απουσία ανοιγμάτων στο ισόγειο
Γ) λίγα παράθυρα , μικρότερα στον πρώτο , μεγαλύτερα στον
ανώτερο όροφο και πολλές (38 κατά την
ιδιοκτήτρια) τυφεκιοθυρίδες (πολεμίστρες) προδίδουν υπεράσπιση του κτιρίου από
πολυάριθμους φρουρούς.
Δ) σύστημα ασφαλείας που απαγόρευε στους ανεπιθύμητους να
πλησιάσουν την μοναδική , ψηλά στον πρώτο όροφο , θύρα εισόδου , καθώς και το
κενό , το μεταξύ της λιθόκτιστης σκάλας ανόδου και του οικοδομήματος , απέκλειε
την πρόσβαση , σε ώρες κινδύνου , με κινητή ξύλινη γέφυρα , συρόμενη με
αλυσίδες μέσα στο οικοδόμημα.
Τα παραπάνω στοιχεία αποκαλύπτουν την λειτουργία της
κατοικίας: το κλειστό ισόγειο ¨κατώι¨ χρησίμευε ως αποθηκευτικός χώρος ή και
για άλλες βοηθητικές υπηρεσίες και οι όροφοι για την διαμονή των ενοίκων (κατά
την βυζαντινή εποχή μόνο οι όροφοι χρησίμευαν ως κατοικία).
Στον Α΄ όροφο θα διέμενε το υπηρετικό προσωπικό και η φρουρά
, ενώ ο ανώτερος και ασφαλέστερος , σε ύψος 12 μέτρων , προοριζόταν
ως κατοικία της οικογένειας.
Ο ανώτερος όροφος φέρει εξώστη – παρατηρητήριο στην ΒΔ γωνία
του , για την ασφάλεια αλλά και την ανετότερη διαβίωση ατόμων που τον
περισσότερο καιρό διέμεναν σε κλειστό χώρο , ένα άνοιγμα στο φως , τον καθαρό
αέρα και απόλαυση της θέας. Αυτός ο εξώστης αποτελεί τον ασφαλέστερο οδηγό για
την επιδιωκόμενη χρονολόγηση , παρέχει σημαντικότατα στοιχεία που θα παρουσιασθούν
στη συνέχεια.
Παλαιότερη γραπτή πηγή αποτελεί ένα προικοσύμφωνο του 1854 ,
όπου αναφέρεται πως ¨ανεγειρόμενος πύργος κούλια¨ δίδεται ως προίκα και
θεωρείται από την κάτοχό του και ιδιοκτήτρια της Κούλιας Κα Ντίνα Χριστοδουλή ,
ως απόδειξη χρονολογήσεως της κτίσεώς της μέσα σε τσιφλίκι , με πρώτον
ιδιοκτήτη τον Στάθη Πλαστήρα.
Όμως , μια λεπτομερέστερη εξέταση οδηγεί σε άλλα
συμπεράσματα , φανερώνοντας μιαν άλλη εποχή με τις δικές της ανάγκες , όπου μας
οδηγούν μερικές σκέψεις :
Είναι
γνωστό ότι δεν κτίζονται πλέον πυργόσπιτα στις απελευθερωμένες ελληνικές
περιοχές.
Στο
σημείο που βρίσκεται η Κούλια δεν θα πρέπει να υπήρχε τσιφλίκι στο μέσον
του οικισμού (Μποχώρι) δίπλα σχεδόν στον ενοριακό ναό του Αγίου Αθανασίου
, ο οποίος όπως γνωρίζουμε για την διαμόρφωση των παλαιών χωριών ,
κατελάμβανε το κέντρον του Ευηνοχωρίου , με το σωζόμενο παλαιό
προεπαναστατικό καμπαναριό του στην εκεί πλατεία που αναφέρει η τοπική
παράδοση. Οι τσιφλικάδες διέμεναν στις ιδιοκτησίες τους , στην εξοχή ,
όπου έκτιζαν και τις οχυρωμένες διαμονές τους.
Οι
38 τυφεκιοθυρίδες (πολεμίστρες) φανερώνουν πολεμιστές φρουρούς σε μεγάλον
αριθμό , υπερβολικόν για την προστασία ιδιωτικής κατοικίας σε εποχή που
δεν αναφέρεται δράση ληστών στην περιοχή , κατά την Οθωνική εποχή.
Αντιθέτως
, έντονη δράση παρατηρήθηκε κατά τις προ της επαναστάσεως δεκαετίες ,
εποχή κορυφώσεως του κλεφταρματωλισμού , οπότε και στην περιοχή σημειώθηκε
η πολεμική δράση των κλεφταρματωλών του Ζυγού (Αρακύνθου) , Σφαλτού και
του διαδόχου του Δημήτρη Μακρή , προκαλώντας την ανησυχία των Τούρκων ,
ιδίως του θηριώδους Αλή Πασά , μεγάλου διώκτη των επικίνδυνων αρματωλών. Σ’
αυτούς τους καιρούς πρέπει να ανατρέξουμε στην Οθωνική περίοδο , που δεν
υφίστανται συνθήκες επιτρέπουσες την εμφάνιση οχυρού οικοδομήματος στο μέσον
οικισμού , που κατοικείται αποκλειστικώς από ελεύθερους Έλληνες. Τις παραπάνω
σκέψεις ενισχύουν αποτελεσματικά ιδιαίτερα στοιχεία που διαθέτει ο εξώστης
, οδηγώντας μας στο τελικό συμπέρασμα.
Η στέγη
του κτιρίου , τονιζομένη από οδοντωτή ταινία , στηρίζεται σε ξύλινους στύλους
που ενώνονται μεταξύ τους με ξύλινα τόξα ιδιαίτερης μορφής , σχηματίζοντας
τα λεγόμενα ¨τοξάτα¨ , χρήση ιδιαίτερα αγαπητή στα χρόνια της τουρκοκρατίας.
Η ξύλινη
οροφή του εξώστη φέρει στο μέσον ομφαλό ¨κουμπέ¨ σε ελαφρά οκταγωνισμένη
με ξύλινους πήχεις βάθυνση , κύκλος περικλείει ακτινωτό κόσμημα , ενώ η υπόλοιπη
επιφάνειά της καλύπτεται όλη από σανίδες διατεταγμένες ακτινοειδώς.
Τα παραπάνω προεπαναστατικά μορφολογικά στοιχεία ¨σαχνισιά¨
, ¨τοξάτα¨ , ¨κουμπές¨ είναι τυπολογικές αντιστοιχίες που οδηγούν στους προεπαναστατικούς
χρόνους και προβάλλουν ένα πυργόσπιτο της όψιμης τουρκοκρατίας , και την βεβαιότητα
πως πρόκειται για την έδρα της τότε Τουρκικής εξουσίας στην περιοχή.
Στην όψιμη Τουρκοκρατία τοποθετούν την Μποχωρίτικη Κούλια
και η εφημερίδα ¨ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ¨ , αλλά και σχετικό έγγραφο του Υπουργείου
Πολιτισμού.
Είναι φανερό πως η λέξη ¨ανεγειρομένη¨ του συμβολαίου ,
αποτελεί λανθασμένη διατύπωση για ανακαινισμένη οικοδομή.
σχόλιο διαχειριστή: Nα ευχαριστήσω την Κα Ντίνα Χριστοδουλή , για την άδεια
επίσκεψης στην Κούλια ,
αλλά πολύ περισσότερο να την ευχαριστήσουμε και να την συγχαρούμε για τις
προσπάθειές της να κρατήσει σε άριστη κατάσταση αυτό